ایران در رتبه‌بندی علمی چه جایگاهی دارد؟

به گزارش بازارکار به نقل از ایسکانیوز؛ ایران در سال‌های اخیر در کنار کشورهایی چون چین، کره جنوبی، هند و ترکیه از حیث تعداد مقالات منتشر شده علمی پیشرفت قابل توجهی را نشان می‌دهد. برای درک بهتر روند تولیدات علمی ایران باید گفت که از مجموعه داده‌های بزرگی از 450 هزار مقاله که شامل سال انتشار، نام مجله، تعداد استنادات و نویسندگان آن، اطلاعات مجلات، نویسندگان پراستناد می‌شود، تعداد مقالات منتشر شده در سال 1997 فقط حدود هزار تا بود، در حالی که این تعداد در سال 2018 به 50 هزار مقاله رسید. از این رو، سهم ایران در تولید علمی سالانه جهان از یک دهم درصد به 2/6 درصد افزایش یافت.

از نظر موضوعی، مقالات ایران در زمینه‌های علوم بنیادی 41 درصد، پزشکی و بهداشت 22 درصد، مهندسی 22 درصد، علوم کشاورزی و محیط زیست 10 درصد و علوم اجتماعی پنج درصد از کل انتشارات را تشکیل می‌دهند. کیفیت انتشارات، همانطور که با رتبه مجلاتی که مقالات در آنها منتشر شده‌اند، اندازه‌گیری می‌شود، به طور قابل توجهی در بین رشته‌ها متفاوت است، به طوری که مهندسی به طور مداوم از سایر رشته‌های دانشگاهی بهتر است. اما کیفیت نشریات در اکثر زمینه‌ها به جز پزشکی و بهداشت تغییر نامطلوب قابل توجهی در طول زمان نشان نمی‌دهد. با این حال، در مجموع، رتبه جهانی استنادات ایران به طور مداوم از رتبه خود براساس تعداد کل انتشارات کمتر بوده است.

این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که حدود 20 درصد از مقالات منتشر شده در ایران در سطح بین‌المللی تالیف شده‌اند. به طور متوسط، مقالاتی که نویسندگان مربوطه به یک موسسه خارجی وابسته بودند، 2 برابر بیشتر از مقالاتی که نویسندگان آنها وابسته به موسسات تحقیقاتی داخلی هستند، استناد دریافت می‌کنند. با این حال، سهم همکاری‌های بین‌المللی از سال 1997 تا 2012 به طور مداوم کاهش یافته است و اخیراً تغییر جزئی به سمت بالا (از سال 2012 تا 2018) نشان داده شده است که احتمالاً به دلیل افزایش تعداد ایرانیان شاغل در دانشگاه‌های خارجی است. نویسندگان متناظر در تقریباً 40 درصد از این مقالات وابسته به موسسات خارجی بودند که نیمی از آنها دانش‌پژوهانی بودند که اصالتاً از ایران بودند، اما اکنون در خارج از کشور مشغول به کار هستند.

روندهای جمعیت شناختی و گسترش سریع ظرفیت‌های دانشگاه منجر به افزایش تقریباً 10 برابری تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی طی 2 دهه گذشته شده و منابع انسانی بزرگ و ارزانی را برای تحقیق فراهم کرده است که تا حدودی روند رو به رشد تولیدات علمی را توضیح می‌دهد. در مقایسه، استخدام هیات علمی جدید نتوانسته است با رشد تعداد دانشجویان همراه باشد، که حاکی از کاهش قابل قبولی در کیفیت تدریس و تحقیق است. یکی دیگر از عوامل موثر در روند رو به رشد مقالات، سیاست دولت در آموزش عالی است که ارتقای تحصیلی و فارغ‌التحصیلی دانشجویان را منوط به انتشار مقالات در مجلات علمی می‌کند.

ایران در نظام رتبه‌بندی سایمگو

نظام رتبه‌بندی سایمگو یا رتبه‌بندی SCImago توسط گروه پژوهشی به همین نام در دانشگاه گرانادا در اسپانیا انجام می‌شود که براساس تعداد مقالات علمی موسسات آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در بانک اطلاعاتی اسکوپوس آنها را ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. این رتبه‌بندی یکی از جدیدترین و جامع‌ترین نظام‌های رتبه‌بندی پژوهشی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهش محور در جهان است. اخیراً این نظام رتبه‌بندی 2 شاخص جدید عملکردی (نمایه تخصصی و میزان تعالی) را به چهار شاخص قبلی برای ارزیابی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها افزوده ‌است.

خصوصیات بارز این رتبه‌بندی عبارتند از:

• تاکید بر فراگیری در سراسر جهان: در این نظام از دانشگاه‌ها و سایر سازمان‌های پژوهش محور در اندازه‌های مختلف و با ماموریت‌های مختلف متعلق به پنج قاره جهان استقبال می‌شود.
• مشتری مداری: این برنامه به کاربران اجازه می‌دهد تا رتبه‌بندی خود را بر اساس فیلتر کردن و ترکیب موارد تهیه شده طراحی کنند. همچنین با اندازه‌گیری یا مقایسه موسسات بر اساس نیاز، فرایندهای ارزیابی کاربران، امکان تصمیم‌گیری در ابعاد مختلف پژوهشی را فراهم می‌سازد.
• جامعیت اطلاعات: در این نظام با استفاده از بزرگ‌ترین بانک اطلاعات علمی یعنی بانک اسکوپوس، به نتایج قابل اعتماد، دقیق و جامعی دسترسی خواهیم داشت.

براساس رتبه‌بندی سایمگو در سال 2023، ایران در جایگاه شانزدهم قرار دارد. همانطور که در جدول زیر مشاهده می‌کنید، ایران در سال 2023 حدود 73 هزار و 545 مقاله منتشر کرده است که از این تعداد 70 هزار تای آنها قابل استناد بودند. تعداد کل استنادات در این سال به مقالات دانشمندان ایرانی 91 هزار و 200 و تعداد استناد به خود حدود 24 هزار تا بوده است.

براساس این جدول، چین با یک میلیون و 43 هزار مقاله در صدر جهان قرار دارد و آمریکا با فاصله زیاد بعد از آن قرار گرفته است. بعد از آمریکا، به ترتیب هند، انگلیس، آلمان، ایتالیا و ژاپن قرار دارند.